Hulpverlening gaat pas werken als ‘de cliënt’ een Mensch wordt
Het was een betrokken betoog. De maatschappelijk werker die ik sprak hekelde de onpersoonlijke, bureaucratische benadering in haar werk, die haar steeds meer verbood te doen waar ze goed in is.
’s Nachts droomde ze dan dat ze midden op een plein zat ik een klein huisje met daarin twee stoelen. Daar liepen mensen spontaan binnen om te praten over wat hun dwars zat, waaraan ze leden in het leven. En zij, zij deed waar ze goed in is: onverdeelde aandacht met een open einde.
Vervreemdend
Haar verhaal is hardnekkig blijven hangen in de gangen van de herinnering in mijn hoofd. En komt met regelmaat terug als ik afstandelijke verhandelingen lees over wat een ‘social werker’ tegenwoordig allemaal moet zijn of kunnen. De lange lijstjes met benodigde kwalificaties ogen net zo afstandelijk als het digitale format waarmee ze hun cliënten moeten scoren. En weet ik dat dit beroep ook niet ontkomt aan de vervreemding rond de factor arbeid, die een steeds onpersoonlijker karakter dreigt aan te nemen.
Om mijzelf te helpen
Het doet me denken aan mijn eerste ‘cliënt’, die geen cliënt was, maar Maria heette. Opgegeven door de hulpverlening, na 15 jaar amfetamine gebruik. Die thuis op een matras lag af te kicken, terwijl de meest absurde hallucinaties zich voor haar ogen voltrokken. En ik was geen hulpverlener, maar kwam als onderzoeker haar toevallig op het spoor. Besloot niet weg te kijken, misschien ook wel omdat in mijn werkveld harddrugs onder jongeren in snel tempo de alcohol dreigden in te halen.
Maria was niet verslaafd aan drugs, maar aan de poging zich te handhaven in een veeleisende omgeving waarin mensen worden gemaakt of gebroken. En zij, gevoelig als ze was, kon daar niet in mee komen en maakte verkeerde keuzes. Dat halve jaar, dat ik haar dagelijks bezocht, zag ik de transformatie door alle pijn en vertwijfeling heen naar haar inzicht dat met haar liefde en kwetsbaarheid niets mis was, mits ze daar het goede milieu bij zocht. En pas veel later besefte ik dat ik daar iedere dag kwam om…mijzelf te helpen.
Kapotte DVD
Onverdeelde aandacht betekent niet klakkeloos meegaan in zelfbeklag of het accepteren van een rol als slachtoffer, als een DVD die is blijven hangen in een groef. Het is het zoeken naar het kantelpunt dat altijd is gelegen in ‘eigen kracht’, een term die helaas door de huidige Transitie in welzijn en zorg tot een kreet is gedevalueerd. Maar altijd is gebaseerd op de wens de ander te leren kennen zonder de wil de ander te willen veranderen. Dat is niet voorbehouden aan de hulpverlener, maar het exclusieve werkterrein van de ander, die bezig is een Mensch te worden. Dan ontstaat er een vorm van intimiteit waarin zich onverwacht openingen kunnen voordoen. En de kracht van die ont-moeting kan het kantelpunt zijn in het proces van verandering.
Stoffig van binnen
Zoals bij mevrouw Willems ( gefingeerde naam), een oudere, keurige dame die haar onderwijsbaan kwijt was, zich verwaarloosd voelde door haar man en zich afvroeg waarvoor ze nog leefde. Alleen bij de herinneringen aan het contact met haar leerlingen bloeide ze zichtbaar op. Ze deed vrijwilligerswerk in een museum, dat even stoffig was als zij zich van binnen voelde. Tot ze op een middag langskwam met een kunstboek dat ze als vrijwilliger had gekregen. ‘Leven in het verleden’, heette het. En ik, toen ze eindeloos haar leven als zinloos beschreef, haar het boek voorhield met de vraag: “Wat zegt deze titel over uw leven?”. En zij brak.
Drie weken later kwam ze stralend terug. Leek herboren met een prachtig kapsel en een nieuwe jurk. Ze had een parttime onderwijsbaan gevonden. Was uit woede over mijn ‘brutale vraag’ naar de kapper gegaan, was gaan shoppen en meteen gaan solliciteren…
”Ik zal die klootzak eens wat laten zien”, had ze nog gedacht.
En nu zaten we glimmend van trots en bijna in tranen tegenover elkaar.
Kijk, daar droomt die maatschappelijk werkster nu ’s nachts van in haar huisje op de markt. Want dat heet ‘onverdeelde aandacht met een open einde’. En daar doe je het voor!