Participatiewet en gemeente: “U liegt dat het gedrukt staat!”
Hoeveel cliënten van een Sociale Dienst/UWV durven dat te zeggen tegen hun casemanager? Een statement dat nog harder aankomt omdat betreffende uitkeringsgerechtigde (alleen het woord al) dit de betreffende ambtenaar toevoegt tijdens een openbare bijeenkomst in een volle raadzaal.
Daar wordt een opzienbarend onderzoek van de Rekenkamer van Apeldoorn gepresenteerd. Een onderzoek dat vraagt om landelijke bekendheid omdat het qua aanpak en inhoud gedurfd en confronterend is.
De mens staat er centraal. Een mens met een bijstandsuitkering die zich zoveel meer voelt dan alleen ‘cliënt’, die geacht wordt een berg aan gegevens te verstrekken die langs een bureaucratische meetlat worden gelegd, worden voorzien van plusjes of minnen, opdat mag blijken dat er al dan niet recht bestaat op een uitkering.
Recht of plicht?
Een recht dat snel deformeert tot een plicht met een bijbehorend gevoel van onvrijheid als betreffende cliënt direct voorzien wordt van een overkill aan regels en de daaraan verbonden sancties die steevast te maken hebben met straf(kortingen).
Zo leren mondige mensen dat het beter is zich te conformeren aan een systeem dat pretendeert ieder individu een gelijke behandeling te geven, maar in de praktijk bol staat van de willekeur.
Zo worden sommige cliënten direct ingezet bij een gemeentelijk werkbureau waar ze vertraagd drukwerk in hoesjes moeten doen, omdat ze anders te snel door hun dagelijkse voorraad heen zijn. Anderen die qua leeftijd nauwelijks kans hebben op een betaalde baan maar een zinvolle dagbesteding hebben gevonden in een verpleeghuis mogen daar slechts 4 uur per week vrijwilligerswerk doen, omdat ze ‘actief op zoek moeten naar werk’.
Harnas
In dertig casussen beschreven op basis van interviews met cliënten die thuis werden opgezocht doemt een macaber beeld op van mensen die in hun bestaanszekerheid worden aangetast door het baanverlies en zich uit nood conformeren tot kleuterniveau om een uitkering niet in gevaar te brengen.
Zij zijn geharnast en vinden geharnaste professionals tegenover zich die getraind zijn om binnen de lijntjes te kleuren: “Sorry, regel is regel” en tegen beter weten in blijven herhalen: “Als je maar wil, dan is er werk”.
Dan is het denkbaar dat een topfitte man verplicht naar de wekelijkse fysiotraining wordt gestuurd en een ‘gezond eten programma’ moet volgen terwijl hij een over perfecte BMI (Body-mass-index) beschikt. De fysiotherapeut en de diëtiste ogen daarbij wat verlegen, maar ja de gemeente heeft hun dienstverlening ingekocht dus…
Leeronderzoek
Waar ik in dit verhaal mijn cynisme niet kan verhullen, blijft het onderzoek van de Rekenkamer opvallend neutraal. Het wil een ‘leeronderzoek’ zijn en heeft in dat kader ook gepraat met de dienstverleners van de gemeente en het UWV.
Daar groeit onmiskenbaar het inzicht dat er veel mis in het contact met de ‘client’ en het hanteren van de Participatiewet. Er loopt een experiment waarbij een selectie van dienstverleners meer inzicht probeert te krijgen in de leefwereld van hun cliënten en bijzondere omstandigheden worden meegewogen in een besluit. Ook wordt betoogd dat de Participatiewet en de daaraan verbonden normering, ruimte biedt om creatief met regelgeving om te gaan of ‘om regels op te rekken’. En gaat de arbeidssatisfactie van de dienstverleners daardoor fors omhoog.
Dakloze man
Als voorbeeld wordt de casus genoemd dat de dakloze man, die jarenlang vergeefs keer op keer een uitkering kwam aanvragen, maar deze niet kreeg zonder vast woonadres: geen huis, geen uitkering, geen uitkering, geen huis. Tot bleek dat een corporatie de man een woning wilde toewijzen…mits de Sociale dienst een uitkering zou verstrekken. Er kwam er een wederzijdse afspraak tussen beide instellingen.
Wat als een succes wordt gepresenteerd vervult mij eerder met plaatsvervangende schaamte, omdat er jarenlang blijkbaar nooit over de hoge muren de eigen instelling is gekeken om er zorg voor te dragen dat een cliënt een menswaardiger bestaan kan leiden.
Mijn respect gaat uit naar de gemeente Apeldoorn die de plaatselijke Rekenkamer de ruimte en vrijheid gaf om een confronterend onderzoek te doen, dat bij alle fracties in gemeenteraad leidde tot de eis om op korte termijn tot verbeteringen te komen in de werkwijze van de betreffende diensten.
Rekenkamer Amersfoort
En wens ik mij zo’n Rekenkamer in Amersfoort, die zowel bij een onderzoek naar Burgerinitiatieven als naar Inburgering koos voor (externe) onderzoekbureaus die gevoeliger zijn voor de uitkomst die de gemeente graag ziet, dan te investeren in interviews op neutrale plekken met mensen/betrokkenen die de vrijheid voelen om openhartig en desnoods anoniem hun mening kenbaar te maken.