Reizend vanuit de stoel: Frankrijk (1)
( foto: la Rousselie, Dordogne, 1989)
Nu ik in Spanje, ver van de kust, heb gereisd in toeristisch stillere streken klopt mijn hart voor dit land sneller dan voor Frankrijk, dat ik zoveel beter ken. Het is een beginnende liefde die wordt geremd door het nauwelijks spreken van de taal, de uitgestrektheid van het land, de gebrekkige kennis van een bewogen geschiedenis en de lange reis per auto. Maar wonderlijk genoeg voel ik mij in Catatonie, Aragón of Andalusië sterker verbonden met de aarde, de stoffige dorpen, de vriendelijke mensen en de plattelandscafés waar de televisie de hele dag staat te tetteren onder een hard neonlicht.
Gehucht tegen de heuvel
Nu ga ik niet beweren Frankrijk goed te kennen. Daarvoor heb ik te weinig streken verkend, ben door te veel departementen slechts doorgereden op weg naar het zuiden. Aanvankelijk van dorp tot dorp via provinciale wegen, later met de komst van de tolwegen met een gemiddelde van 100 kilometer per uur. Het wonen in een tegen de heuvel geplakt gehucht in de Dordogne heeft de heimwee naar het leven op ‘het platteland van de mens’ in me gegroefd. Een wonderlijk gegeven voor iemand die bijna z’n hele leven in steden heeft geleefd.
Romantisch
Daarin sta ik niet alleen. In Frankrijk zullen miljoenen in de grote steden zich bewust zijn van hun wortels die in de campagne liggen. Gedreven door economische noodzaak verlaat een groot deel van de jeugd nog steeds het platteland om in de stad een beter bestaan op te bouwen. Zomers komen ze terug. Als het hen financieel goed gaat restaureren ze de ouderlijke dorpswoning om daar vakanties in door te brengen. Het dorp komt in de zomer twee maanden tot bloei , daarna volgt weer een sterfhuisconstructie voor de oudjes. Een romantisch beeld van het Franse platteland laat je achter je als je er een tijd heb gewoond. Hoe actueel de tegenstelling tussen het rurale en het stedelijke is, laten de gele hesjes zien.
Onderontwikkeld platteland
Rond 2012 werd het rapport ‘Het onderontwikkelde platteland’ gepubliceerd. Zo’n dertig departementen worden opgezadeld met dat predicaat. De kaart van Frankrijk als het gaat om ‘onderontwikkeldheid’ kleurt opvallend rood in het midden-zuiden en oost-zuiden op basis van indicatoren als: geringe bevolkingsdichtheid, slecht internet en het ontbreken van snelwegen, grote steden, overheidsdiensten en winkelcentra. Hier ligt een tegenstelling van een andere aard. De controverse tussen bestuurders/politici die het platteland willen moderniseren en de romantische rustzoeker die verlangt naar het ongerepte, de verwildering van de weilanden, de niet-gecultiveerde natuur en de weinige bewoners per vierkante kilometer.
Ultramodern
De ontvolking van rurale gebieden en de daaraan gekoppelde groei van de stedelijke agglomeraties vormt een mondiaal gegeven. Het is een tendens die nauwelijks valt te keren nu kleinschalige landbouw het niet kan winnen van schaalvergroting, het afbouwen van landbouwsubsidies en de technologisering van de voedingsindustrie, terwijl ook ambachtelijke bedrijfsvoering in andere productiesectoren het aflegt tegen massaproductie. Zet de graanschuur van Noord Frankrijk met een ultramoderne bedrijfsvoering op honderden hectaren land af tegen de minuscule, door bomen omzoomde productieveldjes in de Dordogne en je weet welke boeren het niet gaat lukken om een opvolger voor hun bedrijf te vinden.
Het gevolg is dat er meer winkels en huizen in de dorpen leeg komen te staan, waar het dramatische omslagpunt wordt gevormd door de vraag of de plaatselijke kruidenier annex Tabac, café en dorpszaal voorlopig open zullen blijven.
Maagdelijke bossen
Wat ik heb gezien, gevoeld, geroken en genoten in maagdelijke bossen, op overwoekerde velden, rond verlaten boerenwoningen en verstilde dorpen vertelt echter een heel ander verhaal. Het is de luxe van de stadsbewoner die de dictatuur van de digitale overprikkeling achter zich laat, zich bewust wordt van de eindeloze schakering aan geuren en kleuren en de stilte slechts een moment hoort verstoren door het geblaf van een hond of het luiden van een dorpsklok kilometers verder.
Vergeten boerin
In mijn stoel ga ik opnieuw op reis. Dit keer met boeken die ik lees over het Franse platteland.
Te beginnen met een vergeten boerin, Wil den Hollander, die vlak na het eind van WO II met haar man naar Frankrijk emigreerde en de nietsontziende hardheid van het Franse boerenbestaan beschreef. Om te eindigen met moderne auteurs en filosofen zoals John Berger, Sylvain Tesson, Philippe Claudel en Michel Houellebecq, die laten zien wat er in 70 jaar veranderen kan en welke perspectief er gloort aan de horizon.
Maar zal beginnen met mijn ervaringen uit de tijd dat ik in de Dordogne woonde en de bezoeken die ik bracht aan de Picardie, Morvan, de Charente, de Pyreneeën en de Auvergne.