Reizen vanuit de stoel (9): Ongebaande paden in Frankrijk
(foto: Daar waar het voetpad eindigt, Charente 2019)
Daar gaan waar niemand gaat. Wie kiest voor de ongebaande paden op aarde ontdekt al snel dat rechte lijnen zijn voorbehouden aan moderne verkeerswegen. Dat oeroude verbindingen tussen de gehuchten, dorpen en steden die zich door het landschap slingeren geruisloos zijn overgenomen door een woekerende natuur of ten prooi zijn gevallen aan urbanisatie en industrialisatie.
Oude stafkaarten
Een hilarisch bewijs daarvan werd geleverd door een Zwitsers wandelgezelschap dat besloot om oude stafkaarten zonder omweg consequent te volgen om te ontdekken dat hun tocht dwars door shopping malls, flatgebouwen en naargeestige industriecomplexen liep.
Mijn poging om in de Franse Charente vanuit het huis waar ik logeerde met een gedetailleerde kaart de omgeving te verkennen liep al na een kilometer spaak. Boeren hadden het pad bij hun weiland getrokken en verderop was het pad onbegaanbaar door hoge braamstruiken en omgewaaide bomen. Want ook al bepaald gemeentelijke regelgeving dat boeren en omwonenden de oeroude paden van dorp naar gehucht begaanbaar moeten houden, de praktijk laat een ander beeld zien.
Dan zijn het alleen de diehards die struinen door wat er nog rest aan ongerepte paden, zoeken naar een werkende pomp in een verlaten dorp, slapen onder een dak van eikenbladeren, mijmeren over de de teloorgang van het platteland van de mens.
Val uit de dakgoot
De Franse avonturier en filosoof Sylvain Tesson is zo’n diehard, ook in letterlijke zin. Tijdens een in alcohol gedrenkte klauterpartij viel hij uit de dakgoot van een huis. Met alle botten in zijn lijf gebroken en een hersenbeschadiging besloot hij zich voor zijn revalidatie niet langer te laten opsluiten in een instituut maar dwars door Frankrijk te marcheren, Een voettocht van het uiterste zuidoosten tot aan de kust van het noordwesten. ‘Mijn leven in een rolstoel zou zich hebben beperkt tot de zoektocht naar een 9 mm om me voor m’n kop te schieten. Maar nu ik mijn benen weer kon gebruiken mocht ik niet wanhopen’ De perfecte manier van een eigenzinnige avonturier om zich te onttrekken aan alle goedbedoelde vormen van zorg die hem al maanden gevangen hielden.
Filosofie van de stilte
Zijn boek Ongebaande paden heb ik inmiddels herlezen. Het is geen reisgids met tips over pittoreske plekken, maar een fascinerend verslag van een ontdekkingsreis met gelaagde beschrijvingen van de werking van de natuur op de mens, de filosofie van de stilte, de vervreemding van de in systemen gevangen mens en het gestaag herstel van een zwaar gehavende wandelaar. Kom je op de gebaande paden waar je dankzij de markering op bomen en paaltjes nooit verdwalen kan nog wel eens een wandelaar tegen, Tesson loopt door een ontvolkte wereld, wisselt soms een paar woorden met een bejaarde die nostalgisch terugblikt op de tijd dat het dorp een levendige gemeenschap was en zoekt zowel de weg in het landschap als de weg naar binnen.
Landschapstaal
Wat opvalt is de enorme variëteit aan decors waar hij zich in beweegt en de verschillen in energie die daarbij worden ervaren. Ieder landschap spreekt een eigen woordeloze taal, de wandelaar wordt gevoeliger voor een kleine wereld waarin details steeds belangrijker worden. Hoe verder Tesson komt op zijn tocht naar het noorden hoe meer het coulissenlandschap met houtwallen, heggen en stenen muurtjes plaats maakt voor de eindeloze akker waar de industriële landbouw dankzij schaalvergroting en landbouwsubsidie weet te overleven. Paradoxaal brengt ieder stap de avonturier dichter bij zowel zijn genezing als zijn afschuw van het verlies van een organisch bestaan, waarin de dictatuur van maatschappelijke structuren en systemen de mens ver verwijdert heeft van zijn band met de natuur.
Tesson, Sylvain, Ongebaande paden, Een voetreis dwars door Frankrijk, Uitgeverij De Arbeiderspers, Amsterdam, 2017