De goeroe is ook maar een mens
(Foto: Kunstwerk in zink en bladgoud, 80 bij 80 cm. Titel: Dualiteit)
Als je recente publicaties mag geloven in tijdschriften en op de sociale media is er een kentering gaande in de de ogenschijnlijk onaantastbare positie van toonaangevende leraren in oosterse religies. In het verleden hebben we gezien hoe de beweging van goeroe Osho verdampte in een Amerikaanse woestijn, nadat de goeroe en zijn volgelingen India uit waren gegooid. Recente wantoestanden binnen Zen en Boeddhistische gemeenschappen lieten zien dat de ‘ontwaakte’ meesters wellicht grote wijsheid bezitten maar niet in staat zijn om met macht om te gaan. Wat onder meer leidde tot systematisch seksueel overschrijdend gedrag.
Zo oost zo west
Daarmee komen het oosten en het westen samen in de vraag naar de machtswerking in de relatie van religieuze leiders en hun discipelen en de grensoverschrijdingen die daar blijkbaar onlosmakelijk mee verbonden zijn. Voorbij aan de schuldvraag en de traumatische schade die wordt aangericht is een psychologische reconstructie van belang om te ontdekken hoe onacceptabele nevenwerking kunnen ontstaan in het contact van leraar/meester en volgeling.
De kern in dit proces wordt gevormd door een eeuwenoud verschijnsel waarin het opgeven van de autonomie van de religieuze discipel centraal staat. In het “Niet mijn wil, maar de Uwe geschiedde” kan een vorm van rigide overgave ontstaan die uitwaaiert van religieus fundamentalisme tot slaafse onderdanigheid aan de spirituele meester.
Van invloed naar macht
Het is een proces met twee actoren, die beiden in de valkuil terecht komen van een wederzijds afhankelijkheidsproces waarin grensoverschrijdingen op de loer liggen. Zolang de leerling halsreikend uitkijkt naar een vorm van absolute wijsheid en de daaraan verbonden verlichting en deze projecteert op de persoon van de leraar en de laatste zich niet bewust is van de bijna geruisloze overgang van invloed naar macht, zijn alle ingrediënten voor een relationeel drama aanwezig.
Binnen oosterse benaderingswijzen zorgt de visie op de rol van het ‘ego’ voor potentiële complicaties. Zolang het bestaan daarvan eenvoudigweg wordt ontkent, dan wel dat deze als ‘illusie’ moet worden doorzien en ontmaskert wordt de poort wijdt opengezet voor alle gevolgen van de psychologische ontkenning.
Een extreem voorbeeld van “egovernietiging” werd gevormd door de honderden Zen monniken die in WOII door hun meesters als kamikazepiloot de oorlog in werden gestuurd. Pas de laatste jaren is er schoorvoetend aandacht gekomen voor deze zwarte bladzijde binnen de Zen gemeenschap.
Mijn zwarte bladzijde
Mijn zwarte bladzijde zinkt daarbij in het niet. Al was het onprettig toen mijn leraar een financiële schuld aan mij afdeed met de opmerking dat hij gezien wilde worden als het Absolute en niet als een persoon met een schuld. Dit raakte de kern van de psychologische ontkenning maar leverde paradoxaal een moment op van grote helderheid voor mijn inzicht wie of wat ik ten diepste Ben. Een moment dat voortduurt tot op de dag van vandaag.
De weg van het Bewustzijn is ondoorgrondelijk. Juist mijn psychologische afhankelijkheid van de leraar vormde de motor voor het proces om een nieuwe autonomie te ontdekken. Niet als geïsoleerd, afgeschermd wezen, maar voorbij het persoonlijke verbonden met een mystiek bestaan waar woorden voor ontbreken. Zo kan als goed of slecht is gepasseerd alles in een bevrijdende richting werken, inclusief het nemen van afscheid nemen van een dominante leraar. Daarmee verdwijnt ook het spirituele verlangen naar een absolute staat van Bewustzijn die voortdurend kan en moet worden ervaren.
De mens leeft in dualiteit om te ontdekken dat zijn bron onverdeelde eenheid is. Een bron die altijd aanwezig is, maar niet is te bevatten. Een bron die leraren en discipelen schept. Ogenschijnlijk als kosmische grap maar ten diepste als een weg naar een ‘ken Uzelf’.