Reizen vanuit de stoel: Vergeten dorpsgeschiedenis
Wil ik wel weten waar ik woon?
Een vraag die iedere Nederlander die zich op het Franse platteland vestigt vroeg of laat zal stellen. Met die vraag kan een onderzoek beginnen naar de oude dorpscultuur die weliswaar vaak vrijwel geheel verdwenen is, maar een blijvende invloed houdt op de plaatselijke sociale verhoudingen, de omgangsvormen, de vriendschappen, de vastgeroeste vetes, de gewoontes en de gebruiken.
Vergeelde foto’s
Bij mij kwam de vraag boven drijven op het moment dat ik in een gehucht in de Dordogne een ruïne met land wilde kopen en mij afvroeg waarom de prachtige plek niet eerder was aangeboden. De vraag bracht mij bij ‘la Parisienne’, een stokoude dame uit Parijs, die de zomer doorbracht in het ouderlijk huis in het gehucht, waar ze als kind was opgegroeid.
Bij haar verschenen al snel vergeelde foto’s bij de koffie met de daaraan verbonden verhalen over het Frankrijk van toen.
En begreep ik dat de ruïne ik die kopen zou sinds WO II een ‘no go area’ was, nadat de laatste bewoner – die zou hebben geheuld met de Duitse bezetter- door de Maquis het huis uit gesleept en geëxecuteerd was in het bos. Er rustte geen zegen op de plek, geen Fransman die er nog zou er willen wonen.
Dorpsgemeenschap
Met iedere foto werd de geschiedenis van ons gehucht vervolgens verder ingekleurd. Later gevolgd door een bezoek aan het provinciale archief dat over eeuwenoude kaarten bleek te beschikken, waarop te zien was hoe de bebouwing en de daaraan verbonden be- en ontvolking van het gehucht zich door de eeuwen heen had voltrokken. Tot er in 1956 nog maar één oude dame woonde. Zij brak haar heup in de tuin en werd de volgende dag gevonden door de postbode. Waarna werd besloten dat er een telefoon moest komen.
Elizabeth Mollison en Henk Romijn Meijer[i], een Nederlands- Australisch schrijversechtpaar kan als geslaagd voorbeeld dienen als het gaat om het vastleggen van de geschiedenis en cultuur van een Frans dorp. Begin jaren ’60 van de vorige eeuw kochten ze een huis in Le Roc op de grens van de Dordogne en de Lot en werden al snel opgenomen in de lokale dorpsgemeenschap. De boeken die zij over hun dorp schreven zijn zo verschillend als dag en nacht, maar vullen elkaar uitstekend aan.
Truffels en paddestoelen
Mollison [ii], die van origine taalkundige is, gaat als een volleerde antropoloog te werk met een systematische beschrijving van de geschiedenis, cultuur en gebruiken van haar dorp. Middels uitputtende gesprekken met bewoners heeft ze het dagelijks leven in het midden van de vorige eeuw in kaart gebracht. Dat levert leerzame en zeer leesbare hoofdstukken op met als titels: Wijn; Walnoten; Tabak; De boerenkeuken; De slacht; Eenden en ganzen; Truffels en paddestoelen.
Romijn Meijer[iii] portretteert als begaafd stylist gezinsverhoudingen en sociale relaties in het dorp. Wie een wat geromantiseerd beeld heeft van het harmonieuze leven in een Frans dorp wordt door Romijn Meijer wreed uit die droom verlost. Het is eerder een bitter en niemand ontziend humoristisch beeld dat wordt geschetst van de onderlinge verhoudingen, waarbij de auteur geen enkele moeite doet zijn aversie tegen sommige gebruiken en patronen te verbergen.
Neem dit veelzeggend citaat over de jacht: “Je ziet ze al van een afstand., de uitpuilende, bolstaande halve garen op de heuvel naar Nadaillac, gehuld in hun zware laarzen en geoliede regenkledij, rondhangend op drie passen afstand van de gedeukte auto’s waarmee ze de weg versperren – volgevreten kobolden, doorzakkend en wankel ter been , een wezenloze uitdrukking op het gezicht en vol van hun taak: het in stand houden van het evenwicht in de natuur”.
En moest ik denken aan een vriendin die in een dorp in de Charente twee stokoude Nederlandse bewoners ontdekte die in de late jaren ’50 van de vorige eeuw naar Frankrijk kwamen om er een boerenbedrijf te beginnen. En hen met regelmaat bezoekt, om te luisteren naar een uniek pioniersverhaal. Het zijn dan de nieuwkomers die een bijna verdwenen dorpsgeschiedenis kunnen vastleggen voor hun nieuwe woonplek. Waarmee een belangrijke bijdrage wordt geleverd aan het conserveren van dorpsverhalen die anders met het overlijden van de oudste dorpelingen geruisloos zouden verdwijnen.
[i] https://nl.wikipedia.org/wiki/Henk_Romijn_Meijer
[ii] Mollison, Elizabeth, Gisteren in Frankrijk, de verdwenen dorpscultuur, Uitgeverij Augustus, Amsterdam , 2009
[iii] Romijn Meijer, Henk, Vanuit mijn raam gezien, Franse verhalen, Uitgeverij Augustus , Amsterdam 2009