Advaita vedanta: Wat overblijft is het ‘niet weten’ als bevrijding
Ben op bezoek bij mijn voormalige Advaita leraar. We zitten op een wonderschone plek op een door regen uitbundig groen gekleurde heuvel in Frankrijk. De regen komt met bakken naar beneden, het terras is overdekt. We praten over zijn vermoeiende rol als spiritueel leraar nu veel van zijn leerlingen het in Corona-tijd zwaar hebben en meer behoefte hebben aan morele steun op het persoonlijk vlak dan toekomen aan vragen over de essentie van het Zijn.
Afscheid
Als leraar heb ik al jaren geleden afscheid van hem genomen. Alle projecties die ik op hem legde zijn verdampt. Het verlangen om net zo ‘ontwaakt’ te Zijn is omgeslagen in het zien dat wat Is niet bereikt kan worden. Een inzicht dat groeit, zich genesteld heeft, stevig als de wortels van een boom die voor de eeuwigheid gemaakt blijkt te zijn.
Wolter Keers
Niet dat daarmee het verhaal af is. Het is net zoals de vader van de Advaita in Nederland, Wolter Keers, bloemrijk verwoordde: ”Na het inzicht wordt het huis dat je Bent leeggehaald. Alles dat tussen jou en “Dat wat geen naam heeft” in staat wordt verwijderd, komt in het vuur terecht. Daar zit geen ‘doenerschap’ in, is er geen persoon die de verdienste kan opeisen. Het is genade die aan het werk is”. Of woorden van gelijke strekking.
Taxateur
Ik ben niet de taxateur van een huis dat steeds leger wordt maar zie hoe genade soms onmerkbaar maar altijd gestaag aan het werk is. En geniet ervan om daar geen enkele zeggenschap over te hebben. Na jaren waarin spirituele arrogantie en hoogmoed tot het meest resistentie huismeubilair behoorden. Meubilair dat pas na een flinke depressie bereid was te vertrekken. En ervaar dit wonder als een ‘ongoing proces’ waarvan een mogelijke einde totaal irrelevant is.
Het doet me denken aan een gedicht dat ik jaren geleden schreef:
Onpersoonlijk verklaarde woning
Nu u alles overneemt
kan ook het huis worden leeggehaald
want hij die dacht eigenaar te zijn
heeft z’n strijd gestaakt
is in stilte afgehaakt
en wacht op de overdracht
aan de gast die al jaren werd verwacht
maar nooit gekomen is
nooit is weggeweest
er altijd al bleek te wonen
nu mijn ogen opengaan
wordt ontdekt dat er niets kan worden ge-daan
komen steeds meer vertrekken
leeg te staan
worden te tekens op de muur eindelijk begrepen
dit is een onpersoonlijk verklaarde woning
‘Het helemaal gezien hebben’
En kom ik terug op een eerder gesprek met mijn voormalige leraar. Die ooit verzuchtte dat hij geen leerling kent die het ‘helemaal gezien heeft’.
Mijn reactie was of hij daar over gaat, verantwoordelijk is, of dat behoort tot het absolute domein van “Dat wat is’.
Oude Advaita
En nu dit thema weer ter sprake komt en we constateren dat er zoveel leraren zijn als er leringen zijn, vraag ik me hardop af of het niet tijd wordt om de vraag te stellen of de oude Advaita traditie uit India, die zegt dat na het oogverblinde Inzicht er een tweede bewustwording komt op het moment dat het huis geheel is uitgeruimd, niet herijkt moet worden. Vanuit de intuïtie die zegt nog nooit een Advaita leraar ontmoet te hebben die ogenschijnlijk sprak vanuit een geheel uitgeruimde woning. Niet als moreel oordeel of een arrogant ‘het beter weten’, maar vanuit de constatering dat zolang je Mensch bent er altijd dualisme zal bestaan. Een dualisme dat verwijst naar non-dualisme.
Bevrijdend ‘niet weten’
Wat overblijft is een bevrijdend niet-weten. Omdat we de werking van het Absolute in ons leven bij tijd en wijle als een permanente staat kunnen ervaren, maar nergens een vinger op de regie kunnen leggen, als het ultieme mysterie van het Zijn.
Het ontslaat de leraar van een zelfopgelegde verantwoordelijkheid de leerling geheel thuis te brengen. In het ‘niet weten’ zit ook de overgave die kwetsbaarheid met zich mee brengt. Wat zo dicht bij Is, terwijl het zo ongrijpbaar is, kan dan gezien worden als grootste mysterie van ons bestaan. De levenskunst is om je daardoor steeds weer te laten verrassen.